1. Startup - chất xúc tác để thúc đẩy nền kinh tế đổi mới

Mặc dù thị trường đầu tư công nghệ Việt Nam có sự chững lại khó tránh khỏi do tác động của Covid-19, các nhà sáng lập đã tận dụng mọi nguồn lực có thể để trụ vững và tiếp tục phát triển.

Nhìn lại quá trình phát triển các doanh nghiệp công nghệ trên thế giới cho thấy, nhiều startup công nghệ đã thành công và phát triển lớn mạnh như Dropbox, Airbnb, WhatsApp, Groupon và Pinterest. Họ đều được thành lập trong hoặc chỉ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Đặc biệt, Taobao của Alibaba đã được khởi nghiệp, thành lập giữa đợt bùng phát dịch SARS ở Trung Quốc năm 2003.

Đến hai năm trở lại đây, đại dịch Covid-19 khiến nhiều quốc gia trên thế giới đã đặt ra những quy tắc và chuẩn mực mới nhằm tái thiết và tạo cơ hội cho các doanh nghiệp duy trì nền kinh tế. Trong đó, startup đóng vai trò như động lực chính cho sự tăng trưởng, tạo cơ hội việc làm, và là chất xúc tác thúc đẩy nền kinh tế đổi mới.

Tại Việt Nam, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) chiếm 98% tổng số doanh nghiệp, 40% GDP và 50% việc làm. Nói vậy để thấy, thật đáng mừng khi năm qua được xem là năm thành công của các startup Việt giữa cơn bão đại dịch.

“Người mới đến” vững vàng trước thử thách

Tháng 5/2021, OnPoint - nhà cung cấp dịch vụ hỗ trợ phát triển thương mại điện tử đã gọi vốn thành công 8 triệu USD tại vòng gọi vốn Series A. Khoản tài trợ mới đó sẽ giúp OnPoint phát triển các giải pháp thương mại điện tử sáng tạo. Được thành lập năm 2017, Onpoint là công ty cung cấp các giải pháp dịch vụ trọn gói cho phép các thương hiệu đẩy mạnh sự hiện diện trên các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội hoặc thông qua trang web bán hàng riêng của các thương hiệu đó, từ đó tăng doanh số bán hàng trực tuyến.

Khoản tài trợ mới 8 triệu USD đã nâng tổng số vốn OnPoint huy động thành công lên 8 con số, hỗ trợ và thúc đẩy công ty đầu tư phát triển các công nghệ mang tính chiến lược, tuyển dụng thêm nhân tài, và phát triển năng lực phân tích dữ liệu để cung cấp dịch vụ tốt hơn cho các khách hàng.

Một startup Việt khác, Computer Vision Vietnam - chuyên cung cấp giải pháp trí tuệ nhân tạo và thị giác máy tính dành cho các công ty fintech cũng đã nhận được khoản đầu tư trị giá 500.000 USD từ Quỹ hỗ trợ khởi nghiệp Next100.tech vào tháng 8 năm ngoái.

Giải pháp của công ty startup này dựa trên công nghệ xử lý ảnh thông minh và trí tuệ nhân tạo, cung cấp giải pháp định danh, nhận diện khách hàng cho các công ty công nghệ tài chính (fintech) và ngân hàng. Công ty sở hữu tính năng trích xuất thông tin từ ảnh giúp công ty fintech tự động xử lý hồ sơ của khách hàng một cách nhanh chóng và hệ thống hơn. Trên đây chỉ là 2 trong số nhiều startup Việt năm 2020 đã gọi vốn thành công mặc dù dịch bệnh khiến nền kinh tế rất khó khăn.

Theo báo cáo “Đổi mới sáng tạo và đầu tư công nghệ Việt Nam 2021” vừa phát hành, tổng số vốn đầu tư vào các startup công nghệ Việt Nam năm 2020 đạt 451 triệu USD, giảm 48% so với năm 2019 nhưng chủ yếu là do sự vắng bóng của các vòng gọi vốn có giá trị đáng kể đã được các công ty lớn khép lại trong năm trước.

Báo cáo cũng chỉ ra, số lượng các khoản đầu tư năm 2020 giảm không đáng kể ở mức 17%, trong đó ghi nhận 60 thương vụ vào nửa cuối năm - con số tương đương với cùng kỳ năm trước. Sau giai đoạn sụt giảm mạnh vào quý I, hoạt động đầu tư mạo hiểm bắt đầu hồi phục từ quý II trở đi.

Nguồn vốn ổn định vào các startup giai đoạn đầu đặc biệt quan trọng. Quỹ đầu tư mạo hiểm Do Ventures ghi nhận hơn một nửa trong tổng số lượng thương vụ đầu tư vào startup công nghệ Việt Nam được thực hiện bởi các quỹ đầu tư nội địa. 75% vốn đầu tư vào startup trong năm qua tại Việt Nam là do các quỹ này thực hiện. Đây là chỉ dấu cho thấy vai trò quan trọng của các nhà đầu tư trong nước trong việc hỗ trợ startup giai đoạn đầu tiếp tục tiến xa hơn trong giai đoạn nhiều thử thách như hiện nay.

Cụ thể, theo báo cáo, quy mô giao dịch trung bình của vòng Pre-A là 0,2 triệu USD/thương vụ (so với 0,4 triệu USD/thương vụ của năm 2019) và vòng series A là 1,4 triệu USD (3 triệu USD/thương vụ năm 2020). Quy mô giao dịch trung bình của vòng series B năm 2020 vọt lên 10 triệu USD/thương vụ, tăng đáng kể so với mức 6 triệu USD/thương vụ trong 2019.

“Khi các nhà đầu tư nước ngoài không tới được thì họ có hai giải pháp: chốt thương vụ online hoặc là thông qua hình thức đầu tư chung với các quỹ nội địa làm trung gian. Các quỹ nội địa với lợi thế có thể trực tiếp tiếp xúc với các startup, từ đó tham gia quá trình thẩm định chung với các quỹ đầu tư nước ngoài, giúp các công ty trong nước có thể gây quỹ trong thời gian xảy ra đại dịch", bà Lê Hoàng Uyên Vy - Giám đốc điều hành Do Ventures phân tích.

Bên cạnh đó, thanh toán và bán lẻ tiếp tục là lĩnh vực nhận được nhiều nhất những khoản đầu tư giá trị lớn nhờ vai trò chủ chốt trong sự phát triển của nền kinh tế Internet. Hơn một nửa trong tổng số lượng thương vụ đầu tư vào startup công nghệ Việt Nam năm qua được thực hiện bởi các quỹ đầu tư nội địa

Một số ngành như HRTech (công nghệ nhân sự), PropTech (công nghệ bất động sản) tiếp tục thu hút vốn đầu tư, trong khi lượng vốn đổ vào các ngành như EdTech (công nghệ giáo dục), MedTech (công nghệ y tế), và SaaS (phần mềm dạng dịch vụ) cũng đang tăng dần lên do sự thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng và các doanh nghiệp sau Covid-19.

Việt Nam vẫn là điểm thu hút đầu tư

Trong bối cảnh khó khăn chung của các nền kinh tế toàn cầu bởi đại dịch Covid-19, tuy số lượng nhà đầu tư nước ngoài giảm nhẹ trong năm 2020 nhưng Việt Nam vẫn là điểm đến thu hút các nhà đầu tư. Hoạt động mạnh mẽ nhất đến từ các nhà đầu tư trong nước và các nhà đầu tư đến từ Hàn Quốc, Singapore, trong khi số lượng nhà đầu tư đến từ Nhật Bản có giảm đáng kể.

Mặc dù thị trường đầu tư công nghệ Việt Nam có sự chững lại khó tránh khỏi do tác động của Covid-19, các nhà sáng lập tại Việt Nam đã tận dụng mọi nguồn lực có thể để trụ vững và tiếp tục phát triển. Khủng hoảng luôn là chất xúc tác mạnh mẽ để các mô hình kinh doanh đột phá xuất hiện.

Đứng trước những làn sóng đầu tư vừa là cơ hội cũng là thách thức lớn đối với các startup Việt. Nhiều chuyên gia nhận định, quy mô startup tại thị trường Việt Nam tương đối nhỏ, trong khi các quỹ đầu tư lớn thường tập trung đầu tư từ vòng hạt giống trở lên với những yêu cầu về sản phẩm kiểm chứng thị trường nhất định.

Các startup Việt Nam mặc dù có lợi thế về ý tưởng và công nghệ nhưng gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận, mở rộng thị phần. Hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện, kết nối, chưa có nhiều nguồn lực của các tổ chức, doanh nghiệp dành cho việc phát triển và hỗ trợ các startup...

Hành lang pháp lý cho doanh nghiệp cũng đã dần được hoàn thiện, gần đây nhất là sự thay đổi về triết lý tiếp cận của luật Đầu tư, luật Doanh nghiệp 2020, hướng tới tạo điều kiện hơn nữa, khuyến khích các nguồn đầu tư cho khởi nghiệp.

Đứng trước những cơ hội này, hi vọng startup Việt Nam, những doanh nghiệp đổi mới sáng tạo sẽ tiếp tục vững vàng phát triển, là động lực cho sự tăng trưởng, tạo việc làm cho người lao động cũng là đóng góp vào quá trình phục hồi kinh tế.

2. Năm 2021: Chờ sự "bứt phá" từ đầu tư start-up công nghệ

          Tổng vốn đầu tư vào các startup công nghệ Việt Nam năm 2020 giảm 48% so với năm 2019, song Việt Nam vẫn được nhận định là thị trường đầu tư hấp dẫn  của hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (startup).

Báo cáo “Đổi mới sáng tạo và đầu tư công nghệ Việt Nam 2020” do Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC-Bộ Kế hoạch và Đầu tư) và Quỹ Đầu tư mạo hiểm Do Ventures phát hành ngày 31/5 nhận định: 2020 là một năm thử thách nhưng ẩn chứa nhiều cơ hội đối với đầu tư đổi mới sáng tạo và công nghệ toàn cầu và thị trường Việt Nam không phải ngoại lệ.

Báo cáo cho biết tổng vốn đầu tư vào các startup công nghệ Việt Nam năm 2020 đạt 451 triệu USD, giảm 48% so với năm 2019, chủ yếu do sự vắng bóng của các khoản đầu tư đáng kể đã được các công ty lớn khép lại trong năm trước. Tuy nhiên, số lượng thương vụ đầu tư giảm không đáng kể, chỉ khoảng 17%.

Trong đó, giai đoạn sụt giảm mạnh diễn ra chủ yếu trong nửa đầu năm 2020 khi diễn biến phức tạp của dịch Covid-19 ảnh hưởng tới nền kinh tế đã làm suy yếu dòng vốn đầu tư trên thị trường. Tuy nhiên, hoạt động đầu tư đã nhanh chóng phục hồi kể từ nửa cuối năm 2020 khi thị trường ghi nhận 60 thương vụ - con số tương đương cùng kỳ năm 2019.

“Nỗ lực của Chính phủ trong thực hiện mục tiêu kép vừa chống dịch, vừa phục hồi kinh tế đã đem đến những tín hiệu tích cực cho thị trường”, báo cáo nhận định. Một điểm đáng chú ý, trong khi số thương vụ có quy mô đầu tư dưới 500 nghìn USD tăng 11% thì số thương vụ với mức đầu tư từ 500 nghìn - đến 3 triệu USD, 3-10 triệu USD và từ 10-50 triệu USD đều sụt giảm đáng kể. Chỉ riêng thương vụ có quy mô đầu tư trên 50 triệu USD là vẫn duy trì cùng mức như các năm 2018 và 2019 (3 thương vụ).

Nếu tính riêng 7 thương vụ có mức đầu tư trên 10 triệu USD thì tổng vốn đầu tư của 7 thương vụ này đã lên tới 334 triệu USD, chiếm gần 75% tổng vốn đầu tư vào các startup công nghệ của Việt Nam trong năm 2020. Ngoài ra, 59 thương vụ gọi vốn với quy mô 500 nghìn USD/thương vụ (tương đương 12 triệu USD) tăng 11% so với năm 2019 cho thấy các startup giai đoạn đầu của Việt Nam vẫn hấp dẫn các nhà đầu tư mạo hiểm dù nền kinh tế vẫn chịu tác động tiêu cực từ đại dịch Covid-19.

Trong số các ngành thu hút vốn đầu tư, thanh toán và bán lẻ tiếp tục là lĩnh vực nhận được nhiều nhất những khoản đầu tư giá trị lớn nhờ vai trò chủ chốt trong sự phát triển của nền kinh tế Internet. Gần 101 triệu USD được rót vào lĩnh vực thanh toán trong khi bán lẻ là 83 triệu USD. Tính riêng giai đoạn 2021-2020, đặc biệt giai đoạn 2018-2019 khi thị trường startup phát triển nóng, tổng vốn đầu tư vào hai mảng này lần lượt lên tới 564 triệu USD và 434 triệu USD. 

Đáng chú ý, theo ghi nhận của NIC và Do Ventures, dịch vụ tài chính và bất động sản đã bắt đầu tăng tốc, trong đó hoạt động kinh doanh cho vay chiếm 86% nguồn vốn trong các dịch vụ tài chính. Ngoài ra, những thay đổi dài hạn trong hành vi của người tiêu dùng và doanh nghiệp cũng đang tạo tiền đề cho các lĩnh vực mới nổi như giáo dục, chăm sóc sức khỏe và tự động hóa kinh doanh.

“Tuy nhiên, quy mô giao dịch và số lượng giao dịch vẫn còn khiêm tốn vì những lĩnh vực này vẫn đang trong giai đoạn chớm nở với nhiều dư địa để phát triển vào năm 2021”, báo cáo nhận định

Theo đánh giá Giám đốc NIC, trong bối cảnh khó khăn của các nền kinh tế toàn cầu bởi đại dịch Covid-19, Việt Nam vẫn là điểm đến thu hút các nhà đầu tư.

Cụ thể, tỷ lệ thương vụ thành công của các startup Việt Nam chiếm 14% tổng số thương vụ của khu vực Đông Nam Á và đứng thứ 3 trong khu vực (cùng vị trí năm 2019), sau Indonesia (27%) và Singapore (37%). Tuy vậy, tỷ lệ vốn đầu tư vào đổi mới sáng tạo và công nghệ của Việt Nam chỉ đứng thứ 4, xếp sau Indonesia (70%), Singapore (14%), Malaysia và Thái Lan (5%). “Việc thiếu vắng những thương vụ quy mô lớn là nguyên nhân chính khiến thứ hạng Việt Nam trong khu vực giảm bậc”, báo cáo nhận định.

Tuy nhiên, số lượng nhà đầu tư vào Việt Nam trong năm 2020 chỉ giảm nhẹ so với năm 2019 trong đó hoạt động mạnh mẽ nhất đến từ các nhà đầu tư trong nước và các nhà đầu tư Hàn Quốc và Singapore trong khi số lượng các nhà đầu tư Nhật Bản giảm đáng kể.

Trong năm 2021, có 21 nhà đầu tư Việt Nam (tăng 1 nhà đầu tư so với năm 2019), 20 nhà đầu tư Hàn Quốc (giảm 1), 19 nhà đầu tư Singapore (cùng mức năm 2019) và 7 nhà đầu tư Nhật Bản (giảm 8).

“Đáng chú ý, hơn 75% các thương vụ được ghi nhận được thực hiện bởi các quỹ trong nước hoặc quỹ nước ngoài với nhân sự có trụ sở tại Việt Nam. Điều này cho thấy các quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước đóng một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các công ty khởi nghiệp Việt Nam nhất là trong thời gian đầu để tiếp tục tiến xa hơn trong giai đoạn nhiều  thử thách như hiện nay”.

Theo Giám đốc điều hành Do Ventures, trong khi quy mô giao dịch trung bình của các vòng gọi vốn Pre-A và vòng series A giảm đáng kể 50% thì quy mô giao dịch trung bình của vòng gọi vốn series B lại tăng đột biến. Cụ thể, theo báo cáo, quy mô giao dịch trung bình của vòng Pre-A là 0,2 triệu USD/thương vụ (so với 0,4 triệu USD/thương vụ của năm 2019) và vòng series A là 1,4 triệu USD (3 triệu USD/thương vụ năm 2020) thì quy mô giao dịch trung bình của vòng series B năm 2020 vọt lên 10 triệu USD/thương vụ, tăng đáng kể so với mức 6 triệu USD/thương vụ trong 2019.

Đánh giá về triển vọng thu hút vốn đầu tư vào lĩnh vực đổi mới sáng tạo trong năm 2021, báo cáo cho rằng thị trường đầu tư công nghệ Việt Nam có sự chững lại khó tránh khỏi do tác động của Covid-19, nhưng cơ hội để các startup bứt phá là rất lớn khi hoạt động đầu tư mạo hiểm dần phục hồi. Với những nỗ lực từ phía Chính phủ nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế số và tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi, Việt Nam sẽ có cơ hội thu hút vốn đầu tư từ nước ngoài một cách mạnh mẽ”.

Trong những năm gần đây, đổi mới sáng tạo được coi là yếu tố quan trọng trong việc đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Tháng 1/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành “Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030” với những mục tiêu rõ ràng nhằm cụ thể hoá Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đây là dấu mốc quan trọng trong nỗ lực của Chính phủ nhằm tạo ra môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp trong nước và các nhà đầu tư nước ngoài.

Tiếp đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Khoa học và Công nghệ và các bộ ngành liên quan đã từng bước hoàn thiện nhiều cơ chế pháp lý nhằm hỗ trợ và khuyến khích hoạt động đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp tại Việt Nam. Các chính sách hỗ trợ, ưu đãi cũng như quy trình đầu tư và thoái vốn dành cho nhà đầu tư nước ngoài cũng được quy định ngày một rõ ràng, đưa Việt Nam trở thành điểm đến đầu tư hấp dẫn bậc nhất trong khu vực.

“Đặc biệt, Chính phủ đang có những bước đi quyết liệt trong phát triển nền kinh tế số khi bước đầu triển khai khung pháp lý thử nghiệm (sandbox) cho các ngành nghề mới như công nghệ, tài chính (fintech). Đây là những nỗ lực từ Chính phủ Việt Nam nhằm kiến tạo một môi trường thuận lợi nhất, nơi các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp và nhà đầu tư có thể hợp lực tạo nên những đóng góp đáng kể cho nền kinh tế”, báo cáo nhận định. 

Trong bối cảnh khó khăn, đầy biến động như hiện nay, việc duy trì phát triển, giữ thị phần hiện có đã rất vất vả thì liệu các start-up công nghệ có cơ hội vươn ra biển lớn, cạnh tranh với thị trường quốc tế. Với những thế mạnh, tiềm lực công nghệ của mình, bài toán này đã được các nhà sáng lập, CEO, CTO của các start-up, doanh nghiệp công nghệ Việt đã giải đáp đưa ra lời giải. Bởi thực tế, dù gặp nhiều rào cản và hạn chế do Covid-19, không ít doanh nghiệp công nghệ Việt vẫn duy trì hợp tác và cung cấp dịch vụ cho khách hàng ở nhiều nước và tăng trưởng mạnh qua môi trường online. Khi giao thương trong thế giới thực bị hạn chế phần nào thì cơ hội lại mở ra với nhiều, start-up công nghệ hoạt động trên môi trường online trong đó có JobHopin, Abivin hay Eureka Robotics…